Rivierkreeft

Rivierkreeftjes zijn een miniatuuruitvoering van de grotere zeekreeft en leven in zoet water: rivieren, beekjes en plassen. Rivierkreeftjes houden van kalkrijk water. Ze hebben het kalk nodig voor de ontwikkeling van het pantser.

De rivierkreeft is een roofdier en gaat voornamelijk ’s nachts met vooruit gestoken scharen op zoek naar voedsel. Overdag houdt hij zich schuil onder stenen, afvalmaterialen, taken en vegetatie, of in zelf gegraven holen. Tijdens perioden van droogte of vorst kunnen ze zich in deze holen soms weken schuil houden.

De kreeft vormt voedsel voor roofvissen zoals de paling en de baars. Zelf heeft de rivierkreeft een zeer gevarieerd menu van kikkers, insectenlarven, kleine vissen, slakken, wormen, dood materiaal en planten.

Voortplanting

De paring vindt plaats in het late najaar. Het mannetje draait met zijn scharen het vrouwtje op haar rug en deponeert het kleverige sperma op het achterlijf van het vrouwtje. Vervolgens kan het nog enkele weken tot maanden duren (mei-juni) voordat het vrouwtje haar eitjes gaat leggen. Afhankelijk van de omstandigheden en de soort legt ze ongeveer 100 tot 300 eitjes. Ze draagt de eitjes mee onder haar achterlijf, totdat ze enkele weken (juli) later uitkomen. De uitgekomen jongen lijken niet op larven, maar zijn miniatuurtjes van hun ouders.

Tijdens de eerste levensperiode houden de jonge kreeftjes zich nog vast aan de poten van het vrouwtje. Terwijl ze zich vasthouden, zullen ze zo’n 2 tot 3 keer vervellen voordat ze het vrouwtje verlaten.

Kreeftenpest

In de Middeleeuwen was de rivierkreeft een voedselbron voor veel volkeren in Europa. Toen kwam de Europese rivierkreeft (Astacus astacus) veelvuldig voor.

Aan het eind van de 18e eeuw werd eerst de Amerikaanse rivierkreeft in Europa geïntroduceerd. Daarmee werd de ondergang van onze inheemse soort ingeluid. Met de komst van deze exoot werd in onze wateren ook de schimmelziekte Aphanomyces astaci schikora ingevoerd. De schimmel tast het zenuwstelsel aan, waarna de besmette dieren uiteindelijk zullen sterven.

Deze kreeftenpest, zoals de schimmelziekte, later genoemd werd, heeft door de eeuwen heen de populatie van de Europese rivierkreeft in Europa aangetast. In Nederland zijn ze vrijwel uitgestorven.

Veel exoten, vooral de Amerikaanse soorten, zijn bestand tegen de kreeftenpest. Ze zijn ook minder gevoelig voor watervervuiling. Daardoor hebben zij zich snel in de Nederlandse binnenwateren verspreid.

Kreeftsoorten in Nederland

Twee van de drie families rivierkreeften kunnen in de Nederlandse zoetwater voorkomen: de Astacidae en de Cambaridae. Van de familie Parastacidae komen in Nederland geen soorten voor. Alleen enkele Astacidae zijn van Europese oorsprong. Alle andere voorkomende soorten zijn geïmporteerd.

Astacidae

- Geen rode vlekken op rugzijde achterlijf
- Lichaam is niet wijnrood
- Geen spoor op binnenzijde van schaarpoot
- Achter elk oog 2 of meer stekels
- Maximaal 30 cm lang

Drie kreeftensoorten in deze familie:

• Europese rivierkreeft (Astacus astacus). Is in Nederland zeldzaam geworden door de kreeftenpest. Ze komen voor in beken en meren, met zuurstofrijk water. Opvallend bij deze kreeft zijn de brede scharen, die onderaan rood zijn. De vingers van de scharen zijn gebogen. Het rugschild is glad. De mannetjes zijn groter dan de vrouwtjes. Ze lengte bereiken van ongeveer 20 cm.
• Turkse rivierkreeft (Astacus leptodactylus). Vindt zijn oorsprong in Turkije, maar is in Nederland geïntroduceerd als consumptiekreeft. Naast de kenmerken van de Astacidea, kenmerkt deze kreeft zich bovendien door de langwerpige scharen en slanke vingers. Het rugschild is ruw als gevolg van talrijke stekels. Ze kunnen tot ongeveer 25 cm groot worden. Ook deze kreeft wordt door de kreeftenpest bedreigd.
• Californische rivierkreeft (Pacifastacus lenusculus). Vindt zijn oorsprong uit Noord-Amerika. De soort is het eerst geïntroduceerd in Scandinavië voor de consumptiemarkt en de aquariumhandel. Deze kreeft kan de kreeftenpest verspreiden. Kenmerken: zeer massieve scharen met een witte vlek bij de basis van de vingers. Ook deze soort heeft achter het oog 2 stekels; de achterste is echter kleiner dan de voorste. De kreeft kan ongeveer 12 cm groot worden.

Cambaridae

- Spoor op binnenzijde schaarpoot
- Achter elk oog 1 stekel
- Ongeveer 15 cm lang

Drie kreeftensoorten in deze familie:

• Rode Amerikaans rivierkreeft. Wordt ook wel Rode Moeraskreeft (Procambus clarkii) genoemd. Vindt zijn oorsprong in Noord-Amerika. In de jaren zeventig is deze rivierkreeft door Spanje in Europa geïntroduceerd. Ook deze kreeft kan de kreeftenpest overdragen zonder daarbij zelf ziek te worden. Kenmerken zijn de wijnrode kleur en stekels op rugschild en schaarpoten. Het is een grote, agressieve, holen gravende kreeft. De meeste introducties van deze soort veroorzaken veel schade aan dammen en dijken. In Nederland is deze rivierkreeft in 1985 voor de eerste maal gezien.
• Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft. De gevlekte Amerikaanse rivierkreeft (Orconectus Limosus) is ingevoerd vanuit Amerika. Is bestand tegen de kreeftenpest en kan deze verspreiden. Deze kreeft stelt minder eisen aan zijn milieu, want hij kan ook leven in verontreinigd water. De soort kan in dichte populaties voorkomen. Water met dergelijke dichte populaties lijden onder een afname van de waterplanten. Deze kreeft kenmerkt zich door rode vlekken op het achterlijf en stekel op binnenzijde schaarpoot, en kan ongeveer 15 cm worden. Hij graaft geen holen.
• Gestreepte Amerikaanse rivierkreeft. De gestreepte Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus Acutus) komt oorspronkelijk uit het westen van Noord-Amerika. De soort is in Nederland een gevestigde exoot, bekend uit het zuidelijk deel van de Alblasserwaard (Zuid-Holland). Daar worden de soort vooral tussen Hardinxveld en Gorinchem in hoge dichtheden gevonden. Deze rivierkreeft blijkt de Nederlandse winter goed te doorstaan. Verdere verspreiding in Europa wordt vermoedelijk dan ook niet gehinderd door wintertemperaturen.
  Deze kreeft heeft een voorkeur voor moeras, weidelandschappen en ondiepe watergangen. Kan in 2-3 jaar uitgroeien tot een flinke krijger van 50-80 gram. De soort verspreid zich razendsnel. Voor de consumptie bijzonder interessant.

Explosief uitgebreid

Stichting EIS en Naturalis onderzoeken het voorkomen van rivierkreeften in Nederland. De afgelopen tien jaar was er sprake van een verdubbeling van het aantal soorten zoetwaterkreeften dat door menselijk handelen in Nederland terecht is gekomen (invasieve soorten). Veel van deze kreeften hebben zich bovendien explosief uitgebreid. Hierdoor vormen ze inmiddels een opvallend fauna-element in grote delen van ons land.

EIS, een organisatie die kennis vergaart over ongewervelde dieren, hoopt de ontwikkelingen op kreeftengebied in Nederland op de voet te kunnen volgen met medewerking van het publiek: Waarnemingen kreeften.

Vangst

Rivierkreeften vallen onder de Visserijwet en mogen gevangen worden door beroepsvissers met alle goedgekeurde beroepsvistuigen. Sinds 1 oktober 2012 vallen ook korven en kooien voor kreeften en krabben hieronder. Omdat de uitheemse rivierkreeften schade kunnen toebrengen aan dammen en dijken en ook aan de ecologische kwaliteit van het water, wordt het vangen van deze kreeften toegejuicht. In de Zuid-Hollandse en Utrechtse wateren zijn deze Amerikaanse kreeftjes zelfs een ware plaag.

Rivierkreeft is over het algemeen een bijvangst van beroepsbinnenvissers. Beroepsvisser Arnold Werkhoven werkt samen met onderzoeksbureau Visadvies aan de ontwikkeling van korven en kooien om gericht rivierkreeft te vangen.
Lees over deze samenwerking: Wachten op toestemming voor nieuwe vangsttuigen (artikel uit: Visserijnieuws Special 7, nr.36, september 2012)

Meer over de vangst van rivierkreeft:
- Verruiming mogelijkheden binnenvisserij (nieuwsbericht 2 oktober 2012)
- Bijverdiensten en exotenbestrijding (artikel uit: Visserijnieuws Special, 25 maart 2011)
- Blokland, pionier in de kreeftenvisserij

Verse rivierkreeft

Verse rivierkreeft kan het hele jaar gevangen gevangen worden.  Vooral de rode Amerikaanse rivierkreeften zijn prima geschikt voor consumptie en worden als lekkernij beschouwd. Steeds meer restaurants zetten dit lekkernij uit de Nederlandse binnenvisserij op de kaart.

Naar recepten met rivierkreeft

Naar lijst verkoopadressen rivierkreeft

Met dank aan visserijbedrijf Timmerman (GM 57) uit Genemuiden voor gebruik van de foto.